Paweł Sarafin: Ustawa antyprzemocowa 2.0 właśnie weszła w życie. Zanim powiemy o tym, co się zmieniło, zapytam: jak sprawdził się pierwszy pakiet zmian w tym zakresie?

Marcin Romanowski: Ustawa antyprzemocowa, która weszła w życie w 2020 r., była znaczącym krokiem naprzód w walce z przemocą domową. Od dnia jej wejścia w życie wobec sprawców przemocy domowej wydano kilkanaście tysięcy nakazów lub zakazów. Każdy z tych przypadków to kolejna rodzina uwolniona od przemocy. Ustawa jest skuteczna, przyniosła już wymierne rezultaty. Właśnie dlatego możliwe było poszerzenie ochrony o kolejne obszary.

Co zatem zawiera kolejny pakiet zmian w stosunku do dotychczasowych regulacji? Czego brakowało w ich pierwszej wersji?

Przede wszystkim kierowaliśmy się zasadą uczenia się na sprawdzonych rozwiązaniach. Chcieliśmy wykorzystać dobre doświadczenia, jakie zyskaliśmy w czasie obowiązywania ustawy z 2020 r. i jej pierwotnych zapisów. Przypomnijmy, że według przepisów z 2020 r., jeśli ktoś stosuje przemoc domową i zagraża życiu lub zdrowiu innych mieszkańców, musi natychmiast opuścić dom lub mieszkanie. Ponadto nie może do niego wrócić przez 14 dni. Policja lub żandarmeria wojskowa wydają taki nakaz, zwykle podczas interwencji. Ofiary przemocy nie muszą uciekać z domu ani mieszkać z osobą stosującą przemoc. To sprawca musi natychmiast opuścić wspólne mieszkanie na 2 tygodnie. W tym czasie ofiara może się zwrócić do sądu cywilnego o przedłużenie tego zakazu. Przerwaliśmy w ten sposób spiralę strachu po stronie ofiar i domowników, a sprawców pozbawiliśmy poczucia bezkarności.

W drugiej wersji ustawy wprowadziliśmy zmiany, które mają na celu wzmocnienie ochrony osób dotkniętych przemocą domową, poszerzenie tej ochrony. Oczywiście, bezpieczeństwo w domu jest najważniejsze, i o to zadbaliśmy w 2020 r. We wchodzącej właśnie w życie ustawie wprowadziliśmy natomiast trzy nowe narzędzia, które mają jeszcze lepiej zapewnić natychmiastową ochronę przed sprawcą przemocy w domu: zakaz wstępu w określone miejsca, w szczególności np. do szkoły, gdzie uczą się dzieci ofiary przemocy, zakaz nękania za pomocą środków komunikacji, np. komunikatorów czy telefonów, i zakaz zbliżania się na określoną odległość. Te trzy narzędzia, zwłaszcza zakaz wstępu w określone miejsca, mają w stopniu podstawowym, ale wystarczającym dać poczucie bezpieczeństwa osobie dotkniętej przemocą. I wzmocnić zaufanie do instytucji państwa – że potrafią szybko i skutecznie ochronić najsłabszych.

Czy czekają nas kolejne zmiany w tej ustawie?

W Ministerstwie Sprawiedliwości stale prowadzimy prace, które mają na celu wzmocnienie ochrony rodziny, dzieci, osób z niepełnosprawnościami. Naszym celem jest stworzenie kompletnego systemu, który zapewnia najwyższy poziom ochrony wszystkim osobom dotkniętym przemocą. Efektem tych prac jest tzw. ustawa Kamilka, właśnie podpisana przez prezydenta. To konsekwencja i efekt ciągłego procesu monitorowania i oceny skuteczności obecnych przepisów, a także reakcja na zmieniające się potrzeby społeczeństwa. Chcemy mieć pewność, że prawo nadąża za rzeczywistością i jest skuteczne w walce z przemocą oraz ochroną najsłabszych: kobiet, dzieci, seniorów. Obecnie skupiamy się na wdrożeniu obu ustaw, a także na upowszechnianiu wiedzy o istnieniu przepisów antyprzemocowych oraz ich działaniu. Chcemy, by jak najwięcej osób dowiedziało się, na jaką pomoc mogą liczyć i gdzie mogą się po nią zgłosić.

Jaką skuteczność w tym względzie mogą mieć Koła Gospodyń Wiejskich? Fundusz Sprawiedliwości zorganizował specjalny nabór, którego efektem jest dofinansowanie kół w ponad 460 gminach w całej Polsce.

Koła Gospodyń Wiejskich to organizacje, które od lat odgrywają kluczową rolę w budowaniu silnych społeczności lokalnych. Są miejscami, gdzie nie tylko przekazywane są wiedza i tradycja, ale także kształtują się lokalne grupy wsparcia, które pozwalają zapobiegać wielu negatywnym zjawiskom w danej społeczności, takim jak np. wykluczenie społeczne. Koła są organizacjami, które są bliskie ludziom. Członkinie (czy generalnie członkowie – bo nierzadko są tam również aktywni panowie) Kół Gospodyń Wiejskich są znane ze swojej aktywności w lokalnych społecznościach, które dzięki nim mogą się integrować, wspierać i wzajemnie od siebie uczyć. Mają one bezpośredni kontakt z lokalną społecznością, co pozwala na wykrycie wielu zagrożeń, nawet na bardzo wczesnym etapie.

12 tys. kół w całej Polsce to ogromny potencjał. Fundusz Sprawiedliwości zorganizował nabór, aby go wykorzystać i dotrzeć do jeszcze większej grupy osób, które są lub mogą być ofiarami przestępstw. KGW realizują projekty, których zadaniem jest wspieranie bezpieczeństwa w różnych obszarach, najwięcej projektów ukierunkowanych jest na prewencję przemocy domowej, przemocy wobec dzieci, zagrożeń w sieci oraz na bezpieczeństwo na drodze. Dzięki paniom z KGW nasze działania „trafiają pod strzechy”, pokazujemy też bardzo szeroko i stosunkowo niewielkim kosztem, jak działa fundusz i jaką pomoc mogą uzyskać osoby pokrzywdzone przestępstwem.

Niedawno ogłosili Państwo nawiązanie współpracy także z zupełnie inną organizacją: Fundusz Sprawiedliwości będzie wspólnie z UNICEF realizował kampanię dotyczącą przemocy wobec dzieci.

Dzieci są grupą, która przede wszystkim potrzebuje naszej pomocy, ich bezpieczeństwo to szczególnie ważne zadanie dla nas, dorosłych. Dzieci muszą być widziane, słyszane, rozumiane i chronione. A zagrożeń w świecie wirtualnym i w rzeczywistości jest wiele. UNICEF ma niezaprzeczalnie ogromne doświadczenie w działaniach, które pomagają najmłodszym. Właśnie dlatego cieszę się, że mamy możliwość realizacji wspólnej kampanii społecznej, której głównymi celami są: uświadomienie społeczeństwa na temat problemu przemocy wobec dzieci, zachęcenie do reagowania na nią oraz ułatwienie dostępu do różnych form pomocy. Współpraca ta pozwala na skuteczniejsze dotarcie z naszym przekazem do jak najszerszego grona odbiorców.

To jednak niejedyna forma działania Funduszu Sprawiedliwości na rzecz pomocy dzieciom...

Oczywiście, że nie. Fundusz Sprawiedliwości działa na rzecz ochrony dzieci na wiele sposobów. Angażujemy się w wiele inicjatyw, których celem jest edukacja, profilaktyka i wsparcie dla młodych ludzi. Współpracujemy z różnymi organizacjami, które prowadzą programy edukacyjne i profilaktyczne skierowane do młodzieży. Działania te mają na celu zwiększenie świadomości młodych na temat negatywnych skutków przestępczości, używek oraz znaczenia więzi rodzinnych. Fundusz Sprawiedliwości finansuje także sieć 305 ośrodków pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem, gdzie darmowe i profesjonalne wsparcie psychologiczne, prawne oraz materialne otrzymują nie tylko dorośli, ale również dzieci, które doświadczyły przemocy.

Wreszcie – Fundusz Sprawiedliwości jest aktywny na polu legislacyjnym. Przykładem jest wspomniana przez nas na początku ustawa antyprzemocowa, która pozwala na natychmiastowe odseparowanie sprawcy przestępstwa w domu od jego ofiar. Tymi ofiarami są przecież bardzo często dzieci. W ustawie antyprzemocowej 2.0 i w „ustawie Kamilka” wprowadziliśmy wiele rozwiązań znacząco wzmacniających pozycję i bezpieczeństwo dziecka w procedurach sądowych, zwiększających ochronę pokrzywdzonych najmłodszych i wsparcie dla nich. Nowe przepisy pozwolą organom prowadzącym na lepsze zrozumienie potrzeb pokrzywdzonego dziecka, przeprowadzenie przesłuchania czy wysłuchania w sposób profesjonalny i empatyczny, uwzględniający jego indywidualną sytuację. Celem naszych wszystkich działań jest jak najskuteczniejsza pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem i zapobieganie przestępczości. Realizujemy ją na wiele sposobów, tak, by dotrzeć do jak największego grona środowisk i odbiorców.

Marcin Romanowski doktor nauk prawnych, dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości (2016-19), pełnomocnik Ministra Sprawiedliwości ds. Informatyzacji i Cyberbezpieczeństwa oraz ds. Funduszu Sprawiedliwości (2018-19).