Reklama

Historia

Ludzie ludziom...

Mur obozu

Mateusz Wyrwich

Mur obozu

„Ludzie ludziom zgotowali ten los” – pisała Zofia Nałkowska w „Medalionach”. Pisała, wierząc, że zbrodnie, jakie miały miejsce w czasie drugiej wojny światowej, nigdy się już nie powtórzą. A miliony ofiar zamordowanych w obozach będą przestrogą dla następnych pokoleń. Tymczasem tak się nie stało

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Według rosyjskich danych (Memoriał), w sowieckich obozach po II wojnie światowej zginęło kilkaset tysięcy, a nawet ponad milion osób. Jak do tej pory, nie policzono też ofiar pochłoniętych przez obozy założone po II wojnie światowej dla przeciwników komunizmu w tzw. krajach demokracji ludowej. Podczas zorganizowanej przed blisko dziesięciu laty w Warszawie sesji zatytułowanej „Komunistyczny aparat bezpieczeństwa w Europie Środkowo-Wschodniej 1944/45-1989”, padały liczby rzędu kilkuset tysięcy osób.

W tym roku mija siedemdziesiąt lat od czasu, kiedy Sowieci założyli w Polsce pierwsze obozy filtracyjne i represyjne. W granicach dzisiejszej Polski istniało ich ponad pięćdziesiąt. W prowadzonych przez wojskowe bądź cywilne służby sowieckie przetrzymywano ponad pięćdziesiąt tysięcy osób. Nie licząc tzw. dzikich obozów, gdzie więziono drugie tyle Polaków. Wiedza o tym, ilu rodaków wywieziono do Związku Sowieckiego, spoczywa w archiwach sowieckiej Rosji.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Na wzór ludowy

„Hitler zrobił obozy pracy, uważacie, że to jest taka faszystowska idea. Hitler włożył w to taką faszystowską ideę, a my możemy włożyć ideę ludową” – mówił Władysław Gomułka na posiedzeniu plenum KC PPR w czerwcu 1946 r. Nowa „idea” obozów, w miejsce faszystowskich, zastosowana została w Polsce w lipcu 1944 r. W poniemieckim obozie na Majdanku do grudnia więziono polskich żołnierzy. Jak dziś można przeczytać w książce „Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944-1956” wydanej przez IPN, działał tu obóz filtracyjny „(…) zorganizowany przez NKWD dla żołnierzy AK i innych organizacji niepodległościowych. (…) Do obozu trafiali przede wszystkim rozbrajani lub ujawniający się żołnierze AK. Oficerowie byli często wprost z Majdanka deportowani w głąb Związku Sowieckiego, a żołnierze w większości wcielani do jednostek podporządkowanych PKWN”. Dodajmy: żołnierze, którzy walczyli przed chwilą ramię w ramię z Sowietami przeciwko Niemcom podczas akcji „Burza”.

Reklama

Nowych gospodarzy, w 1945 r., zyskał również obóz Auschwitz-Birkenau. Sowieci, a później Polacy więzili tam jeńców wojennych, również niemiecką ludność cywilną. Do 1948 r. przesiedziało tam też kilkadziesiąt tysięcy Polaków, w tym żołnierze polskiego podziemia. Obóz od stycznia 1945 r. do marca 1946 r. znajdował się pod kierownictwem NKWD. W marcu tego samego roku zwierzchnictwo nad kilkoma podobozami przejął Główny Zarząd Informacji Wojskowej, później Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Polaków więziono również w filiach Oświęcimia, w okrutnych obozach w Mysłowicach, Jaworznie i Świętochłowicach. W tych kilkudziesięciu sowiecko-polskich obozach na terenie obecnej Polski zginęło kilkadziesiąt tysięcy osób.

Filtracyjne i karne

Tuż po zakończeniu wojny, NKWD i Smiersz (śmierć szpiegom) nadawały sobie nieograniczone uprawnienia wobec obywateli polskich, z pogwałceniem prawa międzynarodowego. Aresztowali bowiem żołnierzy antyfaszystowskiej koalicji: polskich żołnierzy i oficerów. Osadzano ich nie tylko we wspomnianych wielkich poniemieckich obozach, ale także w organizowanych naprędce setkach pomniejszych: w Ciechanowie, Działdowie, Krzesimowie, Skrobowie… Głośnym obozem był podwarszawski Rembertów. Tu więzieni byli cywilni przedstawiciele polskiego państwa podziemnego, ale też żołnierze i oficerowie. Stąd wywieziono do sowieckiego łagru gen. Augusta Emila Fieldorfa pod zmienionym nazwiskiem – Walenty Gdanicki. Wśród więzionych w Rembertowie znajdowało się wielu innych wybitnych Polaków, którzy mieli ogromny wkład w walkę przeciwko Niemcom, m.in.: gen. bryg. Wojska Polskiego w Korpusie sądowym, były prokurator Najwyższego Sądu Wojskowego – Edward Gruber, wiceprezes konspiracyjnego Stronnictwa Pracy – Jan Hoppe, pracownik Delegatury Rządu na Kraj – Witold Bieńkowski czy wreszcie „Józef Hajdukiewicz, reprezentant Stronnictwa Narodowego w Komisji Głównej Rady Jedności Narodowej, ppłk Zygmunt Marszewski, ostatni p.o. Komendanta Obszaru Warszawskiego AK, ppłk dypl. Stefan Górnisiewicz, szef Oddziału IV (kwatermistrzowskiego) Komendy Głównej AK. (...) W obozie w Rembertowie znaleźli się też (...) pracownicy Polskiego Czerwonego Krzyża”. (Sławomir Kalbarczyk, IPN, „Specjalny Obóz NKWD Nr 10 w Rembertowie”). W nocy z 20 na 21 maja 1945 r., podczas nieudanej próby rozbicia obozu przez oddział AK, części więźniom udało się zbiec. Około dwustu złapanych Sowieci zastrzelili bądź zakatowali, pozostałych wywieziono do obozu w Poznaniu i do Rosji Sowieckiej.

Reklama

Mniej znany, ale równie okrutny był obóz na terenie podwarszawskiego Pruszkowa, założony w marcu 1945 r. Początkowo Sowieci zorganizowali obóz w hali fabrycznej, później przenieśli go na teren szpitala w Pruszkowie-Tworkach. O tym, co się działo w obozie przez niespełna pół roku jego istnienia, można przeczytać w „Śladami zbrodni…”: „Przez obóz przeszło 2000 internowanych, skierowanych tu przez PUB [Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego – przyp. M.W.]. (…) Przesłuchania prowadzone przez funkcjonariuszy UB często kończyły się wyrokiem śmierci. Egzekucje odbywały się w nocy. Według relacji grabarza zatrudnionego w tamtych latach na tworkowskim cmentarzu, w zbiorowych mogiłach pochowano ok. 200 zmarłych, zamęczonych w czasie przesłuchań lub zamordowanych w inny sposób. Obóz zlikwidowano w czerwcu 1945 roku (…)”.

Wzorem Sowietów

Wzorem Sowietów postępowali „sowietczyki”, czyli polscy komuniści, którzy kolaborowali z Rosjanami, obejmując stanowiska w urzędach bezpieczeństwa czy Informacji Wojskowej. Nauczeni przez swoich przełożonych, budowali kolejne obozy bądź przejmowali je po Niemcach. Idąc też za przykładem swoich mocodawców, postępowali z Polakami równie okrutnie jak Sowieci. Mordowano dziesiątki polskich oficerów, a „małe Katynie” powstawały w kolejnych województwach na terenie obecnej RP.

Reklama

Wspomnianego wyżej rodzaju obozy sowieckie istniały na terenie Polski do 1947 r. Było to wyjątkowym, milcząco przez Zachód akceptowanym pogwałceniem traktatów i umów międzynarodowych. Na wniosek „klasowych związków zawodowych” już w listopadzie 1945 r. powołano Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Jej szefem został Roman Zambrowski. Swoje delegatury Komisja miała nieomal we wszystkich województwach i mogła skazywać na dwa lata aresztu i wysokie grzywny, które najczęściej zamieniano na obóz pracy. Zatrzymani nie stawali przed trybunałem. Nie mieli obrońcy. Podejrzany trafiał do aresztu, następnie do obozu – tylko na podstawie decyzji administracyjnej podejmowanej w gronie trzech osób. Na ogół „sądził” tzw. czynnik społeczny, a więc nie prawnicy. Komisja była zarówno organem decyzyjnym, jak i wykonawczym.

Każdy pretekst dobry

Mimo że Komisja została powołana do walki z przestępczością gospodarczą, to tylko w niewielkim stopniu zajmowała się tą problematyką. Zadaniem, jakie kierownictwo partyjne stawiało Komisji, było „wyeliminowanie wszelkich przeciwników politycznych drogą administracyjną” – jak podawała tajna dyrektywa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Eliminując prywatnych właścicieli, niszczono również gospodarkę prywatną, w tym gospodarstwa rolne. Ale Komisja Specjalna skazywała też niemal za wszystkie przejawy buntu przeciwko władzy ludowej: za słuchanie zagranicznych rozgłośni radiowych, za czytanie „zakazanych” książek, za przeglądanie zachodnich komiksów, za noszenie kolorowych skarpetek… Ludzie byli skazywani także wtedy, gdy – jak zapisano w ustawie o Komisji Specjalnej: „(...) działalność podejrzanego pozostawała w związku ze wstrętem do pracy albo stwarzała niebezpieczeństwo popełnienia nadużyć lub dopuszczenia się szkodnictwa gospodarczego”. Korzystając z tego zapisu, skazywano najczęściej osoby będące przed wojną urzędnikami państwowymi czy samorządowymi, a w „latach wzmożonej walki z kułactwem” i uspółdzielczaniem wsi – właścicieli ziemskich. Aresztowania wzmagały się także podczas „walki o Plan Sześcioletni” – kiedy brakowało taniej siły roboczej i trzeba było „kogoś” wysłać na „najbardziej zagrożone odcinki gospodarki socjalistycznej”.

Reklama

Umiłowanie prawa i pracy dla ludowej demokracji

Obozy pracy wzorowane były na radzieckich i niemieckich. Ogrodzone drutami kolczastymi podłączonymi do prądu, z wieżyczkami karabinów maszynowych, z pilnującymi ich owczarkami alzackimi, miały przypominać „reedukowanym” nieodległe lata okupacji. Praca w nich miała trwać osiem godzin. W praktyce trwała po dwanaście i szesnaście godzin na dobę, w niektórych obozach – osiemnaście. Pracowano również w niedziele. Więźniów zatrudniano w kamieniołomach, kopalniach węgla kamiennego czy uranu. Kobiety pracowały na budowach, w rolnictwie, w zakładach produkcyjnych na terenie obozów. „Reedukacji” miało również służyć „dozowanie” więźniom jedzenia. Ogólny przydział dzienny na osobę wynosił 500 gramów chleba, litr kawy zbożowej i pół litra zupy: z brukwi, buraków czy zgniłej kapusty. Do reguły jednak należała kradzież części tych przydziałów bądź ich „represyjne zmniejszanie”.

Według założeń pomysłodawców, obozy pracy miały kreować nowy model człowieka. „Ideą przewodnią Obozów Pracy winno być wpojenie osadzonym umiłowania prawa i pracy dla demokracji ludowej. (…) Jego błędne poglądy – sprostowane. (…) Poczucie winy – rozbudzone i spotęgowane. Poczucie krzywdy – rozproszone i rozwiane”.

W latach 1945-56 funkcjonowało w Polsce ok. trzystu obozów pracy, łącznie z tzw. dzikimi organizowanymi przez burmistrzów miast. Przez jedenaście lat uwięziono tam ponad trzysta pięćdziesiąt tysięcy osób. Według historyków, niemal dziesięć procent uwięzionych zmarło lub zostało w nich zamordowanych.

Podziel się:

Oceń:

0 0
2014-03-10 15:04

[ TEMATY ]

Wybrane dla Ciebie

Pilecki zamiast czterech śpiących

To dopiero pierwszy etap walki o usuniecie „Czterech Śpiących” i postawienie w tym miejscu pomnika rotmistrza Pileckiego - podkreślają warszawscy radni PiS.

Więcej ...

Postawiono zarzuty ks. Michałowi O.

2024-03-27 18:21

Adobe Stock

Prokuratura postawiła w środę zarzuty pięciu osobom w związku ze sprawą wykorzystania pieniędzy z Funduszu Sprawiedliwości. Wśród nich jest czterech urzędników resortu sprawiedliwości i „beneficjent funduszu” ks. Michał O. W ramach Funduszu ośrodkowi „Archipelag” miała zostać przyznana dotacja na kwotę blisko 100 milionów złotych.

Więcej ...

Gorzkie Żale to od ponad trzech wieków jedno z najpopularniejszych nabożeństw pasyjnych w Polsce

2024-03-28 20:27

Karol Porwich/Niedziela

Adoracja przy Ciemnicy czy Grobie Pańskim to ostatnie szanse na wyśpiewanie Gorzkich Żali. To polskie nabożeństwo powstałe w 1707 r. wciąż cieszy się dużą popularnością. Tekst i melodia Gorzkich Żali pomagają wiernym kontemplować mękę Jezusa i towarzyszyć Mu, jak Maryja.

Więcej ...

Reklama

Najpopularniejsze

Triduum Paschalne - trzy najważniejsze dni w roku

Triduum Paschalne - trzy najważniejsze dni w roku

Przerażające dane: 1937 osób między 15. a 17. rokiem...

Wiadomości

Przerażające dane: 1937 osób między 15. a 17. rokiem...

Tajemnica Wielkiego Czwartku wciąga nas w przepastną...

Wiara

Tajemnica Wielkiego Czwartku wciąga nas w przepastną...

Postawiono zarzuty ks. Michałowi O.

Kościół

Postawiono zarzuty ks. Michałowi O.

Bratanek Józefa Ulmy o wujku: miał głęboką wiarę,...

Kościół

Bratanek Józefa Ulmy o wujku: miał głęboką wiarę,...

Jak przeżywać Wielki Tydzień?

Wiara

Jak przeżywać Wielki Tydzień?

Przewodniczący KEP: rozpoczynamy dziewięcioletnią...

Kościół

Przewodniczący KEP: rozpoczynamy dziewięcioletnią...

Abp Galbas: Mówienie, że diecezja sosnowiecka jest...

Kościół

Abp Galbas: Mówienie, że diecezja sosnowiecka jest...

W internecie pojawiło się nieznane dotąd nagranie...

Kościół

W internecie pojawiło się nieznane dotąd nagranie...